Ο Αύξων στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα
Ο αύξων αποτελεί ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των ιστορικών χρόνων στην αρχαία ελληνική γλώσσα, δηλώνοντας μια παρελθοντική ενέργεια. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι αύξοντα: ο συλλαβικός και ο χρονικός.
Συλλαβικός Αύξων
Ο συλλαβικός αύξων χρησιμοποιείται όταν το ρήμα αρχίζει με σύμφωνο. Σε αυτή την περίπτωση, προστίθεται μια συλλαβή ε- στην αρχή του ρήματος.
Παράδειγμα:
- λύω λυ− → ἔλυ-
- δίδωμι διδο− → ἐδιδο-
- δείκνυμι δεικνυ− → ἐδεικνυ-
Επισήμανση: Αν το ρήμα αρχίζει με -ρ, τότε το σύμφωνο διπλασιάζεται μετά τον αύξοντα. Για παράδειγμα: ρέω → ἔρρε-.
Χρονικός Αύξων
Ο χρονικός αύξων εμφανίζεται όταν το ρήμα αρχίζει με φωνήεν ή δίφθογγο. Σε αυτή την περίπτωση, το αρχικό φωνήεν επιμηκύνεται.
Παράδειγμα:
- ἄγω → ἦγ-
- αἰσχύνω → ᾔσχυν-
- αὐξάνω → ηὔξαν-
Αύξων στα Σύνθετα Ρήματα
Στα σύνθετα ρήματα, ο αύξων τοποθετείται μεταξύ της πρόθεσης και του θέματος του ρήματος.
Παράδειγμα: εἰσβαίνω → εἰσέβαιν-
Υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τα σύνθετα ρήματα:
- Σε ρήματα με προθέσεις που λήγουν σε φωνήεν, το τελικό φωνήεν της πρόθεσης αλλάζει σε ε-. Εξαιρούνται οι προθέσεις ἀμφί και περί.
Παράδειγμα:
- ἀποβαίνω → ἀπέβαιν-
- περιβαίνω → περιέβαιν-
- Σε ρήματα με προθέσεις που λήγουν σε σύμφωνο και έχουν αλλοιωθεί στο θέμα του ενεστώτα, η πρόθεση επανέρχεται στην αρχική της μορφή και προστίθεται το ε-.
Παράδειγμα:
- ἐγγράφω → ἐνέγραφ-
- συλλαμβάνω → συνέλαμβαν-
- Στα ρήματα με την πρόθεση ἐκ, η πρόθεση γίνεται ἐξ- και προστίθεται ο αύξων.
Παράδειγμα: ἐκβαίνω → ἐξέβαιν-
- Στα σύνθετα με δυσ-, ο αύξων τοποθετείται:
Πριν την πρόθεση αν το θέμα του ρήματος αρχίζει με μακρό φωνήεν ή σύμφωνο.
Μετά την πρόθεση αν το θέμα του ρήματος αρχίζει με βραχύ φωνήεν τοοποιˊοεπιμηκυˊνεται.
Παράδειγμα:
- δυσφορέω → ἐδυσφόρ-
- δυσελπίζω → δυσήλπιζ-
- Στα σύνθετα με εὐ-, ο αύξων εμφανίζεται στο φωνήεν του θέματος του ρήματος αν είναι βραχύ, αλλιώς δεν εμφανίζεται ή εμφανίζεται στην πρόθεση.
Παράδειγμα:
- εὐλαβέομαι → εὐλαβε-/ηὐλαβε-
- εὐεργετέω → εὐεργέτε-/εὐηργέτε-
Λεξιλόγιο:
- Αύξων: Το μόρφημα που προστίθεται στην αρχή των ρημάτων στους ιστορικούς χρόνους της αρχαίας ελληνικής για να δηλώσει παρελθοντική ενέργεια.
- Συλλαβικός αύξων: Ο τύπος αύξοντα που προστίθεται ως ξεχωριστή συλλαβή ε− στην αρχή του ρήματος.
- Χρονικός αύξων: Ο τύπος αύξοντα που προκαλεί επιμήκυνση του αρχικού φωνήεντος του ρήματος.
- Σύνθετα ρήματα: Ρήματα που αποτελούνται από μια πρόθεση και ένα απλό ρήμα.
Η κατανόηση του αύξοντα είναι κρίσιμη για τη σωστή χρήση και μετάφραση των ρημάτων στους ιστορικούς χρόνους της αρχαίας ελληνικής. Η γνώση αυτή είναι απαραίτητη για την ακριβή ανάγνωση και ερμηνεία αρχαίων ελληνικών κειμένων, καθώς και για την ορθή χρήση του αρχαίου ελληνικού λεξικού.
