Rozwój nauki i szkolnictwa wyższego

Polskie życie naukowo-kulturalne w początkach XIX wieku koncentrowało się także na wyższych uczelniach. W 1804 roku powstało Liceum Krzemienieckie w Krzemieńcu na Ukrainie, rozwijał się również Uniwersytet Wileński. W Warszawie w 1808 roku otwarto Szkołę Praw, a w 1809 roku Szkołę Lekarską, które następnie weszły w skład powstałego w 1816 roku Uniwersytetu Warszawskiego.

Highlight: Jak rozwijało się życie naukowe w Królestwie Polskim? Powstawały nowe instytucje edukacyjne i naukowe, takie jak Uniwersytet Warszawski i Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

W 1817 roku Józef Maksymilian hrabia Ossoliński ufundował Zakład Narodowy im. Ossolińskich z siedzibą we Lwowie, a w 1829 roku powstała w Poznaniu Biblioteka Raczyńskich. Te instytucje odegrały kluczową rolę w zachowaniu i rozwoju polskiej kultury i nauki w okresie zaborów.

Definition: Mesjanizm polski - prąd religijno-społeczny, który narodził się po upadku powstania listopadowego. Głosił, że polski naród, na wzór Mesjasza, poprzez walkę i cierpienie odegra decydującą rolę w pokonaniu zła i obejmie nad ludzkością duchowe przywództwo.

W tym okresie nastąpił również rozwój nauk historycznych. Joachim Lelewel stworzył pierwsze naukowe opracowanie historii Polski, co miało ogromne znaczenie dla kształtowania się polskiej świadomości narodowej.

Example: Mesjanizm przykłady w literaturze można znaleźć w dziełach Adama Mickiewicza, szczególnie w "Dziadach" części III, gdzie Polska jest przedstawiona jako "Chrystus narodów".

Klasycyzm i narodziny romantyzmu

Na początku XIX wieku w kulturze polskiej nadal dominował klasycyzm, odwołujący się do sztuki antycznej. W literaturze reprezentowali go m.in. Franciszek Wężyk i Ludwik Osiński. Stałymi motywami w polskiej literaturze pierwszych lat tego stulecia były patriotyzm i walka narodowowyzwoleńcza.

Quote: "Polska literatura tego okresu była przesiąknięta ideami patriotycznymi i dążeniem do odzyskania niepodległości."

Gatunkiem cieszącym się w tym czasie coraz większą popularnością była powieść poruszająca wątki historyczno-patriotyczno-obyczajowe. Do najlepszych dzieł literackich tego czasu zalicza się "Rękopis znaleziony w Saragossie" Jana Potockiego.

Highlight: Kultura polska XIX wiek charakteryzowała się stopniowym przejściem od klasycyzmu do romantyzmu, co miało ogromny wpływ na rozwój literatury i sztuki.

W drugim dziesięcioleciu XIX wieku na ziemiach polskich młodzi twórcy zaczęli coraz częściej sięgać do prac czołowych przedstawicieli europejskiego romantyzmu. Romantyzm jako prąd ideowo-artystyczno-literacki kładł nacisk na wolność i walkę o nią. Polscy romantycy mówili o odzyskaniu niepodległości, odrzucali kompromisy i nastawiali się na walkę.

Definition: Romantyzm - prąd w kulturze europejskiej, który kładł nacisk na uczucia, wyobraźnię i indywidualizm, często w opozycji do racjonalizmu oświecenia.

Rozwój polskiego romantyzmu

Kultura polska przełomu 19 i 20 wieku Klasa 7 to okres, w którym romantyzm stał się dominującym nurtem w literaturze i sztuce. Romantycy szukali inspiracji w tym, co odrębne i niepowtarzalne, m.in. w kulturze ludowej i narodowej. Inspirowała ich także historia średniowiecznego rycerstwa.

Example: Mesjanizm w Dziadach cz 3 Adama Mickiewicza jest jednym z najważniejszych przykładów romantycznego podejścia do idei narodowowyzwoleńczych.

Głosili kult wolności i buntowali się przeciw ówczesnemu porządkowi polityczno-społecznemu, co wpływało na aktywność europejskich rewolucjonistów. W latach 1818-1830 trwał spór klasyków z romantykami, za którego początek uznaje się rozprawę Kazimierza Brodzińskiego "O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej" z 1818 roku.

Highlight: Co to jest mesjanizm w romantyzmie? To idea, według której naród polski, poprzez swoje cierpienia i walkę o wolność, miał odegrać szczególną rolę w historii ludzkości, podobnie jak Chrystus w historii zbawienia.

Romantyzm polski rozwijał się w specyficznych warunkach politycznych i społecznych, co nadało mu unikalny charakter. Idee romantyczne miały ogromny wpływ na kształtowanie się polskiej tożsamości narodowej i dążenia niepodległościowe.

Vocabulary: Winkelriedyzm - postawa poświęcenia się jednostki dla dobra ogółu, często łączona z mesjanizmem w kontekście polskiego romantyzmu.

Kultura masowa i życie codzienne

Czym była kultura masowa w XIX wieku? W pierwszej połowie XIX wieku zaczęły pojawiać się pierwsze przejawy kultury masowej, choć jeszcze nie w takiej formie, jaką znamy dzisiaj. Rozwijała się prasa, powstawały nowe formy rozrywki dostępne dla szerszej publiczności.

Example: Popularność zyskiwały teatry amatorskie, koncerty publiczne oraz pierwsze formy masowej literatury, takie jak powieści w odcinkach publikowane w gazetach.

Życie codzienne w miastach zaczęło się zmieniać pod wpływem postępującej industrializacji. Powstawały nowe miejsca spotkań, takie jak kawiarnie literackie, które stały się ważnymi ośrodkami życia kulturalnego i intelektualnego.

Highlight: Kultura w zaborze rosyjskim rozwijała się mimo ograniczeń i cenzury, często w formie działalności konspiracyjnej lub półlegalnej.

Warto zauważyć, że Wilno kiedyś było polskie i stanowiło jedno z najważniejszych centrów polskiej kultury na wschodzie. Uniwersytet Wileński był ważnym ośrodkiem naukowym i kulturalnym, gdzie kształcili się m.in. Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki.

Quote: "Wilno, miasto Mickiewicza i filomatów, było kolebką polskiego romantyzmu i ważnym ośrodkiem polskiej myśli niepodległościowej."

Kultura polska przełomu 19 i 20 wieku Wikipedia podaje, że w tym okresie nastąpił również rozwój nauk ścisłych i przyrodniczych, co miało wpływ na życie codzienne i postrzeganie świata przez ówczesnych Polaków.

Cenzura i Ograniczenia Twórcze

Kultura w zaborze rosyjskim podlegała surowej cenzurze, która znacząco wpływała na rozwój literatury i sztuki.

Highlight: Zakazano publikacji dzieł najwybitniejszych twórców, w tym Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego.

Example: Słowa zakazane przez cenzurę: lud, ojczyzna, tyran, Polak, patriota, wolność, demokracja.

Rozwój kultury polskiej pod zaborami

W pierwszych latach po rozbiorach polskie życie kulturalne koncentrowało się w kilku głównych ośrodkach: Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wilnie i Krzemieńcu. Szczególnie ważną rolę odgrywała Warszawa, gdzie w 1800 roku z inicjatywy Stanisława Sołtyka powstało Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Instytucja ta miała ogromne znaczenie dla rozwoju polskiej nauki i kultury w tym okresie.

Highlight: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie stało się centrum polskiego życia naukowego i kulturalnego na początku XIX wieku.

Wieloletnim prezesem Towarzystwa był Stanisław Staszic, który ufundował jego siedzibę na Krakowskim Przedmieściu $Pałac Staszica$ w 1825 roku. Po jego śmierci funkcję tę objął Julian Ursyn Niemcewicz. Głównym celem Towarzystwa było stanie na straży polskiego dziedzictwa kulturowego oraz organizacja polskiej nauki.

Example: Jednym z najważniejszych osiągnięć Towarzystwa było wydanie wielotomowego "Słownika języka polskiego" opracowanego przez Samuela Bogumiła Lindego w latach 1806-1814.

Towarzystwo prowadziło intensywną działalność wydawniczą, publikując m.in. "Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk". Dysponowało również biblioteką, która od 1811 roku została udostępniona czytelnikom z zewnątrz, co znacząco przyczyniło się do rozpowszechniania wiedzy wśród Polaków.

Vocabulary: Kultura polska pod zaborami - termin odnoszący się do rozwoju polskiej kultury w okresie, gdy Polska była podzielona między trzy państwa zaborcze: Rosję, Prusy i Austrię.